1. Wstęp

Zielarstwo jest dziedziną tak starą, jak sam człowiek, który od początku swego istnienia badał właściwości różnych roślin. Nie myślcie sobie, że takie badania przebiegały w taki sposób jak dzisiaj. Pierwsi zielarze najzwyczajniej próbowali coraz to nowszych roślin, jedne pomagały w różnych dolegliwościach, inne powodowały zachorowanie lub nawet śmierć. Ten kurs ma Wam pomóc nie tylko w odróżnianiu elementów budowy rośliny i korzystaniu z tej wiedzy, ale również rozpoznawaniu podstawowych roślin zielarskich. Wszelkie podstawy sadzenia, pięlęgnowania, budowy i działania danego zioła poznacie przy okazji jego omawiania. Większość roślin, które będziemy poznawać, z pewnością już kiedyś widzieliście i być może nawet nie spodziewaliście się, iż są one ziołami...

Mam głęboką nadzieję, iż wykładowca prowadzący lekcje zapewni Wam dostęp do wszelkich potrzebnych materiałów i surowców, dzięki którym sami będziecie mogli sprawdzić się w roli zielarzy. Nie zanudzając dalszym wstępem, mając ogromną nadzieję, że wielu z Was zostanie zawodowymi zielarzami, zapraszam do zapoznania się z kursem zielarstwa.

Jonathan Farrar

_______________________________________________________________________________________________
2. Informacje podstawowe

Po pierwsze zastanówmy się, czym jest zielarstwo. Zielarstwo jest jedną z gałęzi rolnictwa, działem ogrodnictwa, który zajmuje się wszystkim, co dotyczy roślin zielarskich (tj. sadzeniem, pielęgnowaniem, zbieraniem, suszeniem, przyrządzaniem itd.).

Roślina zielarska - roślina, która wywiera jakiś wpływ na metabolizm człowieka. Z tej definicji jednoznacznie wynika, iż rośliny zielarskie to nie tylko rośliny lecznicze, ale również trujące. Dla rozwiania Waszych wątpliwości, napiszę w tym miejscu również, że drzewa także mogą być roślinami zielarskimi (np. lipa). Mówiąc o roślinie zielarskiej najczęściej ma się na myśli, iż to tylko jej część ma zielarskie właściwości.

Napar - wywar otrzymany przez zalanie ziół wrzącą wodą.
Odwar - wywar sporządzony z ziół  odpornych na wysoką temperaturę.

Podział roślin zielarskich ze względu na sposób użytkowania:
- rośliny olejkodajne
- rośliny przyprawowe
- rośliny lecznicze
- rośliny trujące.
Podział ten jednak nie oznacza, że dana roślina nie może znaleźć się w kilku powyższych kategoriach podziału.

Najlepiej rośliny zbiera się z naturalnych stanowisk, a jeszcze lepiej jeśli są stanowiska są ekologiczne. Niestety zbiór ze stanowisk naturalnych może być tak trudny i czasochłonny, że buduje się specjalne ośrodki hodowlane (np. szklarnie).

Ziołolecznictwo, fitofarmakolofia, fitoterapia - wytwarzanie leków ziołowych i leczenie za ich pomocą.

Każdy zielarz doskonale wie, iż rośliny trzeba szanować i nie można ich niszczyć. Ich zrywanie musi mieć jasno określony cel. Nie wszystkie zioła można zrywać zawsze, bowiem wiele z nich nadaje się do użytku tylko o określonych porach. Pamiętajcie, by nie podlewać roślin w porze palącego słońca, bowiem może dojść do szoku termicznego rośliny. Zanim przystąpisz do pracy z ziołami, upewnij się, że masz wszelkie niezbędne przyrządy (m.in. łopatkę, grabki, ziemię, wiaderko, worek, sznurek, wodę itd.). W świecie magii istnieje wiele magicznych przyrządów, które mają ułatwić pracę zielarzowi.

_______________________________________________________________________________________________
3. Budowa komórki roślinnej

Co to jest komórka? Najprostsza definicja komórki brzmi: jest to najprostsza i najmniejsza jednostka funkcjonalno-strukturalna każdego organizmu żywego, która oznacza się zdolnością przeprowadzania wszystkich podstawowych procesów życiowych (np. rozmnażania, oddychania, przemiany materii i energii, odżywiania, wydalania itd.). Oczywiście komórka traktowana jako całość w rzeczywistości składa się z róznych części w niej zawartych, a owe części nazywa się organellami komórkowymi.



Na powyższym obrazku znajduje się szczegółowy schemat budowy komórki roślinnej, z czego Wy zapamiętać musicie takie części składowe (organelle) jak:
- ściana komórkowa
- błona komórkowa
- jądro
- chloroplast
- siateczka śródplazmatyczna (retikulum endoplazmatyczne) gładka (gładkie) i szorstka (szorstkie)
- wakuola (wodniczka)
- mitochondrium
- rybosomy

BŁONA KOMÓRKOWA



Jak widać na powyższym obrazku, błona komórkowa zbudowana jest z dwóch warstw fosfolipidów o polarnych główkach i niepolarnych "ogonkach", czyli łańcuchach cukrowych . W błonie komórkowej zatopione są białka i glikoproteiny. Organizm zwierzęcy nie mógłby funkcjonować bez błony komórkowej, bowiem oddziela ona wnętrze komórki od świata zewnętrznego i odbiera od niego bodźce interpretowane za pomocą odpowiednich receptorów. Błona ta poza tym: pobiera do wnętrza komórki potrzebne substancje, a szkodliwe i niepotrzebne wydala.


ŚCIANA KOMÓRKOWA

Jest martwym składnikiem komórki, otacza komórki o funkcji szkieletowej i ochronnej. Zbudowana jest głównie z celulozy. Jej głowne funkcje to: ograniczanie wzrostu komórki, ochrona przed urazami mechanicznymi, przed infekcjami; ochrona przed utratą wody.

JĄDRO



Jądro komórkowe jest największą częścią składową komórki, a jego obecność stanowi podstawę podziału świata istot żywych na dwie grupy: organizmów bezjądrówych (prokarionty) i organizmów jądrowych (eukarionty). Jądro zazwyczaj ma kształt kulisty i otoczone jest dwiema błonami tworzącymi tzw. otoczkę jądrową, w której to zaś występują otwory zwane porami jądrowymi. Stanowią one element kontaktu jądra z cytoplazmą. Pory jądrowe pozwalają na wnikanie do jądra tylko określonych substancji (nukleotydy i pewne białka), podobnie jest zresztą z wydostawaniem się z jądra substancji (jądro oddaje na zewnątrz jedynie specyficzne cząsteczki kwasów rybonukleinowych). Wewnątrz jądra znajduje się materiał genetyczny w postaci chromatyny (skład chromatyny: białka, DNA, RNA). Jednak tylko niewielka część materiału genetycznego jest aktywna genetycznie (tzn. posiada geny, które komórka odczytuje i wykorzystuje do syntezy białek) i zwie się ją euchromatyną. Kiedy dochodzi do podziału komórki, włókienka chromatyny zagęszczają się, spiralizują i grubieją, w efekcie czego powstają chromosomy.

Główne funkcje jądra komórkowego to:Temat: Uzupełnienie podstawowych wiadomości dotyczących zielarstwa. Wprowadzenie do budowy komórki roślinnej.Korzeń.

- koordynacja różnorodnych aktywności życiowych komórki (stanowi niejako mózg komórki),
- powielanie zawartego w nim materiału genetycznego i przekazywanie go komórkom potomnym,
- przekazywanie materiału genetycznego z pokolenia na pokolenie dzięki udziałowi w procesie powstawania komórek płciowych.


MITOCHONDRIUM



Mitochondria mogą mieć różne kształty, jednakże większość przypomina wydłużony cylinder i zajmują one średnio jedną piątą objętości komórki, a ich rozmieszczenie w cytoplazmie jest mniej więcej równomierne. Błona zewnętrzna  dzięki obecności kanalików białkowych jest przepuszczalna dla małych cząstek, zaś błona wewnętrzna jest nieprzepuszczalna i tworzy tzw. grzebienie mitochondrialne. Dzięki różnicom w przepuszczalności błon, między nimi następuje różnica stężeń poprzedzająca syntezę ATP. Przestrzeń ograniczoną wewnętrzną błoną nazywa się macierzą (matriks) mitochondrialną, która zawiera wiele bialek uczestniczących w przetwarzaniu energii. Główną, choć nie jedyną, funkcją mitochondriów jest przetwarzanie energii. Prócz tego mitochondrium bierze udział w procesie oddychania (cykl Krebsa) czy syntezie sterydów  Procesy te poznacie jednak na drugim roku.

RYBOSOM



Wszystkie rybosomy są zbudowane w podobny sposób. Tworzą je dwie dopasowane do siebie podjednostki - mała i duża, złożone z RNA i białek. W komórkach zwierzęcych część rybosomów związana jest z siateczką śródplazmatyczną. Na rybosomach zachodzi synteza łańcuchów polipeptydowych białek z aminokwasów (translacja białek).

APARAT GOLGIEGO



Białka zmodyfikowane w siateczce śródplazmatycznej zazwyczaj przemieszczają się do aparatu Golgiego. Jest to system mocno spłaszczonych cystern zbudowanych z błon, które nie mają bezpośredniego kontaktu z siateczką śródplazmatyczną. Transport między obiema strukturami odbywa się za pomocą pęcherzyków wydzielniczych odrywających się od siateczki i przemieszczających się w kierunku aparatu Golgiego. W aparacie Golgiego białka są sortowane i kierowane do ostatecznych miejsc przeznaczenia.

RETIKULUM ENDOPLAZMATYCZNE (SIATECZKA ŚRÓDPLAZMATYCZNA)

Siateczka śródplazmatyczna tworzy labirynt błon przcinających cytoplazmę, a system błon, które siateczka tworzy ma połączenie z otoczką jądrową. Istnieją dwa rodzaje siateczki śródplazmatycznej - jedna to siateczka śródplazmatyczna szorstka, która zawiera rybosomy, a druga gładka - nie zawiera rybosomów. Obszary siateczki gładkiej  biorą udział w metabolizmie lipidów i detoksykacji (usuwanie szkodliwych substancji, toksyn). Proces detoksykacji jest jednak nazwą umowną, ponieważ zachodzi on wątrobie, narządzie, który nie ma takich możliwości, by rozpoznawać tylko te szkodliwe. Detoksykacja jest to de facto chemiczna obróbka obcych związków chemicznych docierających do wątroby. Takie zmienione substancje są łatwiej rozpuszczalne w wodzie, a więc i łatwiej je z organizmu usunąć. 
Siateczka śródplazmatyczna szorstka jest zaś miejscem  intensywnej obróbki cząsteczek białka, zsyntetyzowanych wcześniej na rybosomach.

CHLOROPLAST, CIAŁKO ZIELENI



Chloroplast jest otoczony dwiema błonami, a jego wnętrze wypełnia stroma. Błona zewnętrzna dobrze przepuszcza jony natomiast wewnętrzna z powodu niskiej przepuszczalności tworzy woreczki zwane tylakoidami. Mają zdolność do pochłaniania energii słonecznej, dzięki czemu potrafią wytworzyć energię chemiczną przydatną biologicznie. Chloroplasty występują o roślin fotosyntezujących (fotosyntezę poznacie na drugim roku). W komórkach roślin lądowych mają kształt kulisty.

WAKUOLA (WODNICZKA)

Wakuola jest obszarem komórki wydzielonym z cytoplazmy lub wytworzone siateczki śródplazmatycznej. Jej wnętrze wypełnia sok wakuolarny. Podstawową funkcją wakuoli jest zapewnienie komórce odpowiedniego uwodnienia oraz utrzymanie turgoru komórki. Rośliny deponują w wodniczkach zbędne produkty przemiany materii, a także jony i substancje zapasowe.

TURGOR - stan jędrności żywej komórki spowodowany wysyceniem wodą. Umożliwia utrzymanie odpowiedniego kształtu i pozycji rośliny lub narządu, które nie mają jeszcze odpowiedniej tkanki, która mogłaby ów kształt i ową pozycję utrzymać.

Ćwiczenie.
Porównaj komórkę zwierzęcą z komórką roślinną.
_______________________________________________________________________________________________
4. Budowa rośliny.